آموزش بهداشت دهان و دندان به کودکان

دندان‌هایی سالم و زیبا با معجزه مسواک

یکی از مسائل مهم و نگرانی‌های والدین، سلامت دهان و دندان فرزندانشان است. دردهای ناشی از پوسیدگی و دیگر بیماری‌های ناحیه دهان و دندان‌ها، بوی بد دهان، ناتوانی در جویدن و راحت غذا خوردن، ظاهر نازیبا و دیگر عوامل باعث می‌شود اهمیت موضوع مراقبت از دندان‌ها بیشتر شود.

کودکان با داشتن دندان‌هایی سالم، شادتر، پر جنب و جوش‌تر و به طول کلی با سلامت روحی و جسمی بیشتری زندگی خواهند کرد. پس باید نحوه مراقبت از دندان‌ها را به آنها آموزش داد و در این کار به بهترین شکل به آنها کمک کرد. رعایت بهداشت دهان و دندان از بدو تولد علاوه بر اینکه در بهتر زندگی کردن کودک موثر است، موجب حفظ سلامت در سنین بزرگسالی نیز می‌شود. در نتیجه مراقبت از دندان‌ها کاهش هزینه‌های دندانپزشکی را نیز به دنبال خواهد داشت.

نکته مهم در آموزش‌های بهداشتی دهان و دندان این است که کودک در سنین پایین از اهمیت موضوع حفظ سلامت و همینطور از با ارزش بودن دندا‌نهای خود مطلع شود و به دلیل نهادینه شدن این امردر ذهن خود، تا زمان بزرگسالی هرگز از مراقبت دندان‌هایش غافل نشود.

مسواک زدن

در دوران نوزادی که هنوز دندان‌ها رشد نکرده‌اند، تمیز کردن لثه بعد از شیر یا غذا خوردن، اقدام مهمی برای پاکیزگی فضای دهان است. این کار باعث می‌شود پلاک‌ها بر روی لثه باقی نمانند، برداشتن آنها مانع رشد باکتری بر روی لثه می‌شود و کودک از نوزادی به داشتن دهانی تمیز عادت می‌کند.

از حدود شش ماهگی که اولین دندان شیری شروع به رشد می‌کند، برای تمیز کردن آن بهتر است از یک گوش پاک کن استفاده شود. تعداد دندان‌ها که بیشتر شد، باید از یک مسواک نرم کمک گرفت. مسواک‌هایی مخصوص این رده سنی در بازار وجود دارد که می‌توانید از آنها کمک بگیرید. باید توجه داشته باشید که در این مرحله نباید از خمیردندان استفاده کرد.

با بزرگتر شدن کودک و رسیدن به سن دو یا سه سالگی زمان آن می‌رسد که به تدریج مسواک زدن به کودک آموزش داده شود. والدین باید با صبر و حوصله این کار را انجام دهند، و این را بدانند که ممکن است پروسه آموزش و یادگیری مدتی به طول انجامد. به طور معمول کودکان اشتیاقی برای این کار از خود نشان نمی‌دهند. اما با روش‌هایی میتوان این اشتیاق را در کودک ایجاد کرد.

چگونه علاقه به مسواک زدن را در کودک ایجاد کنیم؟

• برای شروع، فرزندتان با خود به فروشگاه ببرید و اجازه بدهید خودش مسواک مورد علاقه‌اش را انتخاب کند. مسواک‌هایی با شکل شخصیت‌های کارتونی و رنگ‌های جذاب در بازار موجود است که حتما فرزند شما آن‌ها را دوست خواهد داشت. در مورد خمیر دندان نیز به همین شکل. می‌توانید خمیر دندان ‌هایی با طعم‌های مختلف تهیه کنید تا کودکتان تشویق شود از آنها استفاده کند.
• مسواک زدن را به یک کار جالب و سرگرم کننده تبدیل کنید. مثلا می‌توانید شعر بخوانید، مسابقه ترتیب دهید، یک داستان جذاب آموزنده درباره فواید مسواک زدن بسازید و برای کودک خود تعریف کنید، و حتی می‌توانید محیط دستشویی را با وسایل رنگی و جالب توجه تزیین کنید، و روی دیوار استیکرهای شخصیت‌های کارتونی نصب کنید. در این صورت کودک برای ورود و ماندن در دستشویی از خود علاقه نشان میدهد.
• اجازه بدهید کودک مسواک زدن را روی دندان‌های شما امتحان کند. این کار برای او جالب خواهد بود.
• اوایل کار کودک نمی‌تواند خودش به طور کامل دندان‌هایش را تمیز مسواک بزند. و ممکن است مقدار زیادی از پلاک‌ها و دیگر آلودگی‌ها روی دندان‌های او باقی بماند. برای رفع این مشکل اجازه بدهید مسئولیت مسواک زدن صبح‌ها با خود کودک باشد و شب‌ها شما این کار را برای او انجام دهید. این کار را تا زمانی که فرزندتان آمادگی کامل پیدا کرد، ادامه دهید.
• یکی از بهترین راه‌ها برای تشویق کودک به مسواک زدن این است که او را در این کار همراهی کنید. به این معنی که خودتان هم همراه با او دندان‌هایتان را مسواک بزنید. به این ترتیب می‌توانید الگوی خوبی در درست مسواک زدن برای فرزندتان باشید.
• برای کودکتان جایزه در نظر بگیرید. مثلا بعد از یک هفته مسواک زدن هدیه‌ای به این مناسبت برای او تهیه کنید.
• اگر کودک تحت هیچ شرایط علاقه‌ای به مسواک زدن از خود نشان نداد و حاضر به انجام این کار نشد از یک دندانپزشک متخصص کودکان کمک بگیرید. کودک حتما تحت تاثیر یک فرد بزرگسال که از قضا پزشک هم هست قرار خواهند گرفت. دندانپزشک اطفال در رابطه با اهمیت مسواک زدن دندان‌ها با کودک صحبت می‌کند و در صورت نیاز به طور عملی این کار را با او تمرین خواهد کرد. این آموزش تاثیرگذاری دائمی روی ذهن کودک خواهد داشت و او را تشویق می‌کند تا خودش هم حرکات دندانپزشک را تقلید کند. همچنین بروشورها و کاتالوگ‌هایی در رابطه با نحوه صحیح مسواک زدن وجود دارد که در این راه به شما و کودکتان کمک خواهد کرد.

نحوه صحیح مسواک زدن

مسواک زدن مناسب به حداقل دو دقیقه زمان نیاز دارد. به همین خاطر باید صبورانه این زمان را سپری کرد. می‌توان از تایمر برای این کار استفاده کرد. لازم است مسواک کودک کوتاه با موهای نرم باشد. مقدار کمی خمیردندان روی مسواک گذاشته، و روی دندان‌ها، خط لثه، دندان‌های عقب و باقی قسمت‌ها با مسواک تمیز شود. ترتیب مسواک زدن به صورت زیر است:

• تمیز کردن سطح خارجی دندان‌های بالا و سپس دندان‌های پایین
• تمیز کردن سطح داخلی دندان‌های بالا و سپس دندان‌های پایین
• تمیز کردن سطح رویی دندان‌ها که برای جویدن استفاده می‌شود
• تمیز کردن روی زبان با مسواک به منظور ایجاد بوی خوش دهان

مسواک مناسب کودک

همانطور که گفته شد مسواک مخصوص کودکان باید کوتاه با موهای نرم و بدنه ضخیم باشد. مسواک برقی هم گزینه خوبی برای کودکان است. این نوع مسواک‌ها می‌توانند به‌طور خاص برای کودکانی مناسب باشند که در ارتباط با مسواک زدن مشکل داشته یا مهارت‌های آن‌ها کامل نشده است. موی مسواک باکتری‌ها و الودگی‌ها را به خود جذب می‌کند، بنابراین در فواصل زمانی دو تا سه ماه باید تعویض شود.

خمیردندان مناسب کودک

برای کودکان باید خمیردندان مخصوص خودشان را تهیه کرد. انواع مختلفی از خمیردندان با طعم و رنگ‌های جذاب در بازار موجود است. بهتر است برای کودکان زیر دو سال از خمیردندان‌های بدون فلوراید استفاده کرد. با اینکه وجود این ماده معدنی در خمیردندان باعث جلوگیری از پوسیدگی و تخریب دندان، همچنین سایش و از بین رفتن مینای دندان می‌شود، اما به دلیل اینکه کودکان زیر دو سال هنوز نحوه خارج کردن کامل مایع و خمیردادن اضافی را از دهان خود ندارند، ممکن است خمیردندان را قورت داده و دچار مشکلاتی از بابت ورود فلوراید به معده خود شوند. به همین دلیل است که دندانپزشکان، استفاده از خمیردندان‌های حاوی فلوراید را برای کودکان زیر دو سال مجاز نمی‌دانند.

همچنین استفاده از خمیردندان سفید کننده برای کودکان ممنوع است. این خمیردندان‌ها حاوی مواد سفیده کننده‌ای هستند که برای مینای دندان کودکان مضر است. خمیردندان‌های گیاهی برای گزینه‌های خوبی برای استفاده کوکان هستند. این محصولات فاقد مواد مضر اند و آسیبی به مینای دندان وارد نمی‌کنند. در آخر استفاده از نخ دندان را هم فراموش نکنید.

در انتها این نکته را یادآور می‌شویم که در وهله اول والدین باید همیشه و به درستی از مسواک استفاده کنند تا کودکان با دیدن و الگو برداری از آنان مسواک زدن را مانند یکی از آداب مهم در زندگی بپذیرند. بهداشت دهان و دندان کودکانتان را جدی بگیرید تا فرزندنتان همیشه دندان‌هایی سالم، زیبا و درخشان داشته باشد.

ویژگی مسواک مناسب کودکان

طبیعی است که در انتخاب مسواک مناسب از نقطه نظر سایز، فرم و همچنین ضخامت و سفتی مسواک، دقت لازم را به عمل بیاوریم.

موهای مسواک در کودکان باید خیلی نرم باشند تا شاهد ایجاد حساسیت های دندانی و لثه ای (سائیدگی و یا تحلیل لثه ای) نباشیم. همچنین سایز مسواک باید متناسب با سن کودک و سایز دهان او انتخاب شود.

• یکی از بیماران دوست داشتنی و کوچیک مطب می گفتند که چرا موهای مسواک های ما خیلی زودتر از مسواک های پدر و مادرمان پژمرده می شوند؟

گفتنی است که؛ مسواک کودک را هر دو الی سه ماه تعویض نمایید. چراکه تغییر شکل در موهای مسواک کودکان، خیلی زودتر اتفاق می افتد. به دلیل اینکه بچه ها مهارت کامل و کافی را در مسواک زدن ندارند، که این امر باعث کاهش کارایی لازم مسواک در تامین بهداشت دهان و دندان در کودک می شود.

نکات مهم در مورد مسواک زدن شبانه

نکته ی حائز اهمیت در مورد مسواک شبانه این است که؛ سعی کنید بلافاصله بعد از صرف شام (که اغلب خیلی زودتر از زمان خواب کودک است) مسواک زدن را انجام دهید.

یعنی مسواک زدن شبانه زمانی صورت گیرد که کودک شما خواب آلوده و بی حوصله نشده باشد. زیرا در این صورت نه تنها قادر به خوب مسواک زدن نمی باشد، حتی ممکن است از مسواک زدن سر باز زند.

گفتنی است که در فاصله ی بین مسواک شبانه و خواب، کودک مجاز است از تمامی میوه ها به جز موز و انواع نوشیدنی ها به غیر از شیر و نوشابه استفاده کند.

نکته ی قابل توجه در مورد تعداد دفعات مسواک زدن توسط کودک این است که؛ هنگامی که کودک مبتلا به سرماخوردگی شود، نوبت های مسواک زدن به مراتب بیشتر می شود. زیرا در هنگام سرماخوردگی و زکام تنفس کودک دهانی می باشد و اگر تعداد دفعات مسواک زدن را افزایش دهیم مانع از خشک شدن حفره ی دهان کودک می شویم. چراکه خشک شدن دهان می تواند بستر مناسبی برای پوسیدگی های شدید و پیش رونده در سطوح دندان ها را فراهم آورد.

• اهمیت بهداشت مسواک کودکان

مبحث مهم بعدی، بهداشت و تمیزی مسواک کودک می باشد. لازم به ذکر است بعد از هربار مسواک زدن توسط کودک، نیاز است تا موهای مسواک با آب سرد کاملا شستشو داده شود. همچنین از نگهداری مسواک کودک در مکان های تاریک، نمناک وگرم خودداری کنید.

می توانید مسواک را در محل هایی که نور غیرمستقیم دارند و همچنین هوای خشک در آن جریان دارد، قرار دهید.

استفاده از نخ دندان

حدودا در سن ۳ سالگی، دندان های شیری کودک در تماس با یکدیگر قرار می گیرند و رویش آن ها تکمیل می شود و فضاهای بین دندانی به حداقل می رسد. در این زمان توصیه می شود، از نخ دندان (ترجیحا کمانی) حداقل یکبار در طول روز استفاده شود تا علاوه بر حذف شدن باقی مانده های مواد غذایی، پلاک های میکروبی بین دندانی نیز کاملا برداشته شوند.

بدیهی است که بعد از رویش اولین دندان های آسیای دائمی کودک (که معمولا در سنین ۶ تا ۷ سالگی می باشد) استفاده از نخ دندان ضرورت بیشتری پیدا می کند و نیاز است به دفعات بیشتری مورد استفاده قرار گیرد.

علت این امر بسته شدن کامل فضاهای بین دندانی، متعاقب رویش دندان آسیای دائمی می باشد. یعنی اکثر فواصل بین دندان های شیری با اعمال فشارناشی از رویش دندان های دائمی، بسته می شوند.

لازم به ذکر است با رویش دندان های دائمی و بسته شدن کامل فضاهای بین دندانی، پوسیدگی های سطح جونده ی دندان ها جای خود را به پوسیدگی های بین دندانی می دهند. این امر نه تنها منجر به ایجاد درد، گیر غذایی و مواردی از این دست می شود، بلکه باعث کاهش طول قوس فکی کودک نیز می شود.

کاهش طول قوس فکی باعث کمبود فضای کافی و مناسب برای رویش دندان های دائمی در آینده می شود که نتیجه آن ایجاد مشکلات ارتودنسی و درمان های پیچیده ناشی از کاهش طول قوس فکی می شود.

استفاده از نخ دندان در کودکان

مصرف دهانشویه در کودکان

چندی است که در بازار، دهانشویه های مخصوص کودکان را می بینیم. اما نکته ی قابل توجه در مورد این موضوع این است که؛ برخلاف تصور نادرست والدین که گمان می کنند دهانشویه می تواند جایگزین مناسبی برای مسواک و نخ دندان باشد، دهانشویه ها تنها می توانند بهداشت دهان و دندان در کودک را تکمیل کنند.

کودکان بعد از آموزش دیدن کامل بهداشت دهان و دندان و کسب مهارت های لازم برای مسواک زدن و استفاده از نخ دندان می توانند، از دهانشویه زیر نظر والدین خود، برای تکمیل بهداشت دهان و دندان بهره مند شوند.

نتیجه گیری

در انتها توصیه می شود، هر ۳ الی ۶ ماه یکبار کودک خود را نزد دندانپزشک کودکان ببرید تا، همزمان با انجام چکاپ های دهانی دندانی و تشخیص زودرس پوسیدگی های احتمالی دهانی-دندانی، راهکارهایی در خصوص بهداشت دهانی و همچنین تغذیه ی مناسب برای داشتن دندان های سالم و زیبا را از دندانپزشک اطفال دریافت کنید.